cau 5 ljch su? ne`
Tổ Chức Trạm Thời Phong Kiến ở Nước Ta
--------------------------------------------------------------------------------
Triệu Phong
E-Mail:
trieuphong@khoahoc.net30 tháng 10 năm 2008
Phải có sự đồng ý của tác giả cũng như ghi rõ nguồn "
www.khoahoc.net" khi bạn phát hành lại thông tin từ website này
--------------------------------------------------------------------------------
Không có một tài liệu nào cho thấy nơi xứ An Nam thuở xưa đã có một hệ thống giao liên, nhưng theo lời kể lại từ những người từng có dịp đi du hành đó đây khắp xứ này, chúng ta mới đúc kết được một khái niệm về dịch vụ ấy. Về sau triều đình Việt Nam mới thành lập hệ thống giao liên như bên Tàu; nối liền kinh đô với tổng đốc ở các tỉnh.
Có lẽ mãi đến đời Lý Thái Tôn (1028-1054) việc đưa phát thư ở nước Nam mới bắt đầu có tổ chức qui củ qua hình thức TRẠM. Papis, tổng giám thị ngành viễn liên Pháp ở Việt Nam, trong cuộc du hành từ Huế vào Sài Gòn năm 1885, thuật lại như sau: 'Trạm là chặng dừng chân, nơi những người phu trạm có thể ghé lại nghỉ ngơi trước khi tiếp tục cuộc hành trình. Là một tòa nhà lớn vuông vức, chung quanh trạm có tường vây bọc, bốn góc có đặt chòi canh. Bên ngoài trạm còn có hào nước vây quanh. Phục dịch ở đây gồm phu trạm và nhân viên sở tại; phu trạm được phân thành phu khiêng vác, lính gác, phu chạy công văn bằng chân và bằng ngựa, phu coi ngựa. Nhân viên sở tại gồm các thư lại và trạm trưởng. Mỗi khi muốn triệu tập phu để truyền việc, viên thư lại đánh lên một khúc cây khô rỗng nhiều lần theo nhịp điệu đã định trước. Tiếng vọng vang đi khá xa, chẳng mấy chốc đám phu đang làm việc ngoài đồng vội bỏ việc để chạy vào chờ lệnh.'
Tranh minh họa cảnh gánh kiệu đưa quan di chuyển trên đường cái quan Huế - Đà Nẵng. Courtesy of BAVH
Công việc của trạm là gánh võng đưa các quan cần di chuyển xa, cùng khiêng vác đồ dùng của những vị ấy. Ngoài ra còn phụ trách việc chuyển tiếp giấy tờ của triều đình, nhất là công văn khẩn. Qua đó ta có thể hiểu việc của trạm là vận chuyển hành khách, hành lý, hàng hóa, công văn hỏa tốc. Văn thư khẩn được đựng trong một ống tre gọi là ống công văn, hai đầu buộc bằng dây và được niêm phong bằng một dấu niêm bằng nhựa cây hoặc bằng sáp; công việc chuyển công văn hoặc giao cho lính trạm hay phu trạm chạy bộ phụ trách, hoặc giao cho mã thượng là phu trạm đi bằng ngựa, nếu tuyến đường có sông núi gập ghềnh.
Sắc phục của mã thượng không có gì đặc biệt đáng chú ý, ngoại trừ mã phu này mang những ống công văn trên một dây đeo xéo qua vai; đồng thời nơi thắt lưng hoặc trên cầu vai có gắn một cái nhạc ngựa, gồm những lục lạc hoặc chuông nhỏ, để làm tiếng báo hiệu cho trạm kế tiếp rằng họ sắp đến từ đằng xa. Họ có thêm một túi da đựng nước uống và thức ăn khô, một cây gậy để làm hiệu hoặc phòng khi chống đở. Suốt cuộc hành trình, mã thượng cho ngựa phi nước kiệu theo nhịp đều và nhanh. Họ chọn lộ trình thích hợp với mình nhất làm sao cho càng ít mệt càng hay. Họ có thể đi ròng rã trong suốt tám ngày trên đoạn đường dài 700 cây số từ Hà Nội đến Huế.
Con đường chính phu trạm thường đi là con đường cái quan (la route mandarine), đây là giao lộ lớn của toàn vương quốc An Nam, trên ấy có các trạm chuyển tiếp nằm cách nhau từ 15 đến 20 cây số. Đại úy Rey trong cuộc du hành vào năm 1819 kể lại về hoạt động của người mã phu như sau: 'Ngay khi nghe tiếng nhạc ngựa từ xa, hay nhìn thấy lá cờ nhỏ tung bay báo hiệu có mã thượng của vương triều sắp vượt qua; xe cộ, người bộ hành liền vội giạt vào hai bên đường, làm sao bảo đảm cho con đường luôn luôn ưu tiên thông suốt. Ở bến sông, đò ngang chực sẳn ở bến để đưa người và ngựa qua không chút trễ nải.'
Chuyển công văn hỏa tốc bằng ngựa. (Tranh của họa sĩ Phi Hùng vẽ phỏng theo 'Le Tour du Monde', 1880, trang 313). Courtesy of BAVHẢ
Có khi người mã phu lâm bịnh không thể đi tiếp được, đến trạm kế anh có thể bàn giao lại cho cai hay đội trạm ống công văn và chiếc cờ hiệu, trên đó có ghi chú giờ khởi hành từ trạm trước. Người giao liên mới sẽ tiếp tục công việc không chậm một giây. Lòng trung trực của người phu trạm được bảo đảm qua vai trò được giao phó hoặc danh hiệu mã thượng của mình; cũng do bởi hình phạt nghiêm khắc áp dụng lập tức cho ai trễ hơn nửa tiếng, thường là bị quất bằng roi mây.
Tay trao tay, phu trạm không bao giờ ngừng nghỉ, bất kể ngày hay đêm, công việc của họ vẫn tiến hành. Ban đêm qua những vùng thường có cọp, mã phu được tăng phái bởi những người mang đuốc. Văn thư hỏa tốc đến và đi cực nhanh từ trạm này sang trạm khác, làm sao đến Huế không chút chướng ngại. Mọi người hễ thấy phu trạm phải vội lo nhường đường, bất kể họ là người chạy bộ hoặc đi ngựa; kẻ nào gây phương hại đến họ sẽ lập tức bị phạt tử hình.
Dumoutier trong 'Le Facteur Annamite', Revue Indochinoise, 1900, kể lại truyền thuyết người phu trạm mỗi khi gặp cọp trong rừng thường hét lớn: 'Tránh đường! Ta đang bận việc công ích đây!' Chúa sơn lâm với vẻ tôn kính né sang một bên nhường đường cho người phu trạm qua, để dành lúc trở lại sẽ tính sau; tiếc thay người này đã tinh quái chọn con đường khác trong lượt về.
Pierre Pasquier trong 'L'Annam d'autrefois' viết: 'Người phu trạm mang một phẩm tính linh thiêng bởi vì đáng chú ý nhất là trong thời kỳ loạn lạc, họ vẫn đi băng qua vùng bất ổn mà không chút lo âu. Tuy trong vùng ly khai người ta vẫn tôn trọng cái quyền uy được ủy thác nơi chính họ.'
Triệu Phong
Trích từ 'Le Service des P.T.T. en Indochine (des origins à 1940)' của René Despierres, đăng trong BAVH số tháng 1 và 2 - 1944.
Trở về Trang Chính
Trang Chính 
Tiêu đề: Ảnh khu nội trú!!!!!!11 
Wed Mar 11, 2009 5:18 pm
